Ik haat horrorfilms. Ik kan er echt niet tegen. Ik weet wel dat het allemaal nep is en dat ik maar een film zit te kijken, maar iedere keer ben ik toch vreselijk bang en schrik ik me op de daarvoor aangewezen momenten een rolberoerte. Ook al zit ik te wachten op de 'jump scare', maakt niet uit, ik blijf achter met het hart in mijn keel. En dan is het voor mij ook nog niet over als de film afgelopen is. Nee, ik blijft nog dagen daarna met die vreselijke beelden in mijn hoofd lopen, zodat ik 's avonds niet meer in mijn eentje in het donker naar boven durf te lopen. Flauwekul, weet ik wel, en heel kinderachtig, maar ondertussen... Ik heb zo'n levendige verbeelding dat ik al die enge dingen moeiteloos in mijn eigen omgeving kan plaatsen.
Als kind al vond ik het doodeng om 's avonds over de open trap in mijn ouderlijk huis naar mijn zolderkamer te lopen. Ik voelde de koude handen al tussen de treden door naar mijn enkels grijpen. Ik rende dus altijd naar boven en met bonzend hart deed ik zo gauw mogelijk mijn kamerdeur dicht. Ik wist wel dat het onzin was, maar ik was zó bang!
Nu ben ik volwassen (en heb ik geen open trap meer), dus durf ik (meestal) wel alleen naar boven, maar je snapt: voor mij geen horrorfilms.
Toch is het een bijzonder fenomeen: ik weet absoluut zeker dat ik niet in gevaar ben als ik naar een film zit te kijken, en toch voel ik al de lichamelijke reacties die bij angst horen. Dus in plaats van dat mijn hersenen even een bullshit-scan doen, ga ik er klakkeloos vanuit dat er iets heel ergs staat te gebeuren. Ik zal je de wetenschappelijke verklaring besparen (iets met de amygdala, de amandelvormige kern in je hersenen die je waarschuwt als er gevaar dreigt), maar we hebben vaker met dit systeem te maken dan je zou denken. We hebben allemaal een heel gevoelige 'gevaar-detector' die ook aanslaat als er helemaal geen monsters, geesten of demonen zijn die je te grazen willen nemen (of met hun koude handen je bij de enkels willen grijpen) en die allerlei angstsignalen ons lichaam in stuurt als er ook maar een beetje het idee kan ontstaan dat we risico lopen.
Kijk bijvoorbeeld naar het Impostor Syndrome, waarbij je ontzettend bang kunt zijn dat je door de mand valt of dat je niet aan de verwachtingen van anderen voldoet. Niemand die zich afvraagt of die angst wel reëel is. Geen enkele bullshit-scan. Je interpretatie van het gevoel is dat het lichaam gelijk heeft. 'Als ik me zo angstig voel, dan kan dat niet voor niets zijn, dus het is waar dat ik niet aan de verwachtingen voldoe.' De angst wordt gezien als een feit.
Maar we kunnen ons niet alleen richten op ons gevoel. Gevoelens zijn geen feiten!
Je kunt er niet vanuit gaan dat als je gevaar voelt, dat er ook daadwerkelijk gevaar is. Kijk maar naar mij als ik naar zo'n enge film kijk. Ik voel me doodsbang, maar ik zit gewoon rustig op de bank.
Snap je wat ik bedoel? Gevoelens zijn geen feiten. Om gevoelens goed te kunnen interpreteren heb je meer informatie nodig. Zoals je gedachten, ervaringen en feiten. De combinatie van al die informatie heb je nodig om tot de juiste conclusie te komen.
Dus als je bang bent dat je niet aan de verwachtingen van anderen voldoet (gevoel), vraag je dan af wat die verwachtingen eigenlijk zijn (gedachten), of dat al vaker voorgekomen is in deze situatie (ervaringen) en of je er bewijs voor hebt (feiten). Pas dan kun je het gevoel gaan interpreteren. En misschien is je conclusie dan: 'Dat ik bang ben om niet aan de verwachtingen te voldoen betekent niet dat het ook werkelijk zo is. Dit is gewoon de stem van mijn impostor-papegaai, dus daar hoef ik niet te luisteren.' Waarna je met zelfvertrouwen verder kunt met je bezigheden, zonder je druk te maken over wat anderen misschien van je denken. Klinkt goed, toch?
Ik kan het niet vaak genoeg zeggen: gevoelens zijn geen feiten. Behalve als je in een oud vervallen huis door een onzichtbare koude hand bij de keel gegrepen wordt. Ga dan maar rennen...